Orta Asya’nın Gizemli Gücü: Ak Hunlar ve Tarih Sahnesindeki Yeri

bitigsel

Paylaş

Paylaş

Beğenme

Yorum Yaz

Favorilere Ekle

• 

  Mutlu

• 

  Eğlenmiş

• 

  Şaşırmış

• 

  Kızgın

• 

  Üzgün

Ak Hunlar, beşinci ve altıncı yüzyıllarda Orta Asya’daki siyasi güç dengesini değiştiren büyük bir askeri ve siyasi güçtü. Tarihin akışını değiştiren kabilelerden biri olarak anılırlar. Göçebe savaşçı geleneklerinden gelen bu konfederasyon, farklı bir şekilde kurulduğu için Batı Hun İmparatorluğu ile karıştırılmamalıdır. Ak Hunlar, hem İran’daki Sasani İmparatorluğu hem de Hindistan’daki Gupta İmparatorluğu için büyük bir tehdit oluşturuyordu. Bu iki kadim medeniyetin kaderi üzerinde büyük bir etkileri oldu. Ak Hunlar, savaşma kabiliyetleri ve büyük imparatorluklar kurmalarıyla ünlüydüler. Mirasları uzun süre devam etti ve hem yönettikleri hem de yakınlardaki ülkeleri etkiledi.

Ak Hunlar Kimdir? Kökenleri ve Ortaya Çıkışları

Ak Hunların etnik kökenleri uzun zamandır tarihçileri ikiye bölmüştür. Bazıları Türk, Moğol veya İranlı olduklarına inanır. Çince’de “Yanda” veya “Ye-tha-i-li-to” olarak adlandırılırlar. Bazı tarihçiler Uar ve Hun kabilelerinin bir konfederasyon oluşturduğunu varsayarken, diğerleri Doğu İran dilini konuştuklarını düşünür. Bu belirsizdir çünkü yazılı bir kültür bırakmamışlardır. Attila’nın Batı Hunlarından farklı bir siyasi ve coğrafi ortamda hüküm sürmüşlerdir.

Dördüncü yüzyılın sonunda Ak Hunlar Altay Dağları’nda ortaya çıkmış ve hızlı ve başarılı askeri faaliyetlerle batıya doğru ilerlemiştir. Maveraünnehir ve Toharistan’ı (bugünkü Afganistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan) fethetmişlerdir. Bu stratejik konum, İpek Yolu gibi ticaret yollarını kontrol etmelerini ve güneydeki zengin ve güçlü imparatorluklara saldırmak için mükemmel bir üs sağlamalarını sağlamıştır. Göçebe olmalarına rağmen şehirleri ele geçirip askeri yönetim kurmuşlardır. Bu durum onları ekonomik olarak daha güçlü hale getirdi çünkü yerel halktan vergi ve haraç toplayabiliyorlardı.

Ak Hunlar, komşuları ve halefleri olan Alkon Hunları ile sıklıkla karıştırılmaktadır. Alkon Hunları ile ilgili içeriğimize göz atmak isterseniz, “Alkon Hunları: Orta Asya’dan Hindistan’a Uzanan Gizemli Güç” içeriğimizi okuyabilirsiniz.

Ak Hun İmparatorluğu’nun Yükselişi ve Hakimiyet Alanı

Ak Hunların askeri gücü, 5. yüzyılın ortalarından itibaren zirveye ulaştı. Özellikle dönemin süper güçlerinden biri olan Sasani İmparatorluğu ile olan mücadeleleri, onların ne denli zorlu ve gözü pek bir rakip olduğunu kanıtlamıştır.

Sasaniler ile Mücadeleleri

Ak Hunlar, Sasani İmparatorluğu ile çok savaştı. Oğlu I. Firuz, çatışmalar doruk noktasına ulaştığında görev başındaydı. Çatışmalar Sasani hükümdarı II. Yezdigirt döneminde başlamıştı. Firuz, Ak Hunlara karşı iki savaş yaptı, ancak ikisi de korkunç yenilgilerle sonuçlandı. İkincisinde pusuda öldürüldü. Bu savaş sadece askeri bir zafer değildi, aynı zamanda Sasani İmparatorluğu’nu da çok kötü gösterdi. Bu zaferden sonra Ak Hunlar, siyasi güçlerini kullanarak Sasanileri büyük bir yıllık haraç ödemeye zorladılar. Bu, imparatorluk içinde çatışmalara ve Sasani hazinesinin boşalmasıyla daha da kötüleşen imparatorluğun yavaş yavaş çöküşüne yol açtı. Ak Hunlar, bölgedeki en güçlü siyasi liderlerdi ve hatta kimin Sasani kralı olacağına bile karar verebilirlerdi.

Hindistan Seferleri ve Gupta İmparatorluğu’nun Zayıflaması

Ak Hunlar, Sasaniler’e baskı yaptıktan sonra, dikkatlerini zenginlikleriyle bilinen Güney Hindistan’a çevirdiler. Gupta İmparatorluğu tarihindeki bu döneme genellikle “Hindistan’ın altın çağı” denir çünkü bu dönem büyük bir zenginlik ve kültürel büyüme dönemiydi. Ancak Heftalitlerin şiddetli istilaları bu büyük dönemi aniden sona erdirdi. Heftalit kralları Toramana ve özellikle oğlu Mihirakula, kuzey ve orta Hindistan’da büyük askeri seferler düzenleyerek Ganj Vadisi’ne kadar her yeri fethettiler. İstilalar Gupta İmparatorluğu’nun merkezi otoritesini büyük ölçüde zayıflattı, şehirleri yok etti ve sonunda imparatorluğun siyasi olarak dağılmasına yol açtı. Mihirakula, Budist manastırlarına uyguladığı sert muameleyle ünlendi ve bu da ona Hint kaynaklarında “zalim” lakabını kazandırdı. Bu istilaların yol açtığı kaos, Hindistan’ın siyasi manzarasını sonsuza dek değiştirdi.

Ak Hunların Zayıflaması ve Tarihten Silinmeleri

Diğer büyük imparatorluklar gibi, Ak Hun İmparatorluğu da sonsuza dek sürmedi. Altıncı yüzyılın ortalarına gelindiğinde, aynı anda iki cepheden saldırıya uğruyorlardı. Batıda I. Hüsrev (Anuşirvan) döneminde eski gücünü yeniden kazanan Sasani İmparatorluğu ve doğuda yeni bir göçebe güç olarak Göktürk Kağanlığı’nın yükselişi, Ak Hun İmparatorluğu’nun sonunu getirdi. Bu iki güçlü ülke, ortak düşmanlarına karşı savaşmak için stratejik bir ittifak oluşturdu.

Ak Hun İmparatorluğu iki taraftan saldırırken, Göktürkler ve Sasaniler aynı anda saldırdı. Ak Hun İmparatorluğu, 560’larda bu iki yönlü saldırı nedeniyle tamamen dağıldı. Amu Derya Nehri, Göktürkler ve Sasaniler arasındaki sınırı belirliyordu. Ak Hun halkı, bu korkunç yenilgiden sonra siyasi bir güç olmaktan hemen vazgeçmedi. Daha sonra bölgedeki diğer Türk ve İran gruplarının bir parçası haline gelerek etnik ve kültürel yapıya katkıda bulundular ve Orta Asya nüfusunu değiştirdiler.